Początki Elżbietanek
Zgromadzenie Sióstr św. Elżbiety powstało w 1842 roku w Nysie, jako odpowiedź na trudne warunki społeczne panujące wówczas na Śląsku. Z inicjatywy Doroty Klary Wolff oraz Matyldy i Luizy Marii Merkert, a także Franciszki Werner utworzono stowarzyszenie, którego celem była bezinteresowna opieka nad chorymi i ubogimi w ich własnych domach – bez względu na wiek, stan czy wyznanie.
Pomimo licznych przeciwności, w tym prób połączenia stowarzyszenia z siostrami boromeuszkami oraz początkowej nieprzychylności władz kościelnych, Maria Merkert i Franciszka Werner konsekwentnie dążyły do zachowania niezależności i kontynuacji własnej misji. Dzięki wsparciu mieszkańców Nysy oraz władz miejskich już w 1850 roku wznowiły niezależną działalność, obierając za patronkę św. Elżbietę Węgierską. Z czasem, wraz ze wzrastającą liczbą sióstr, działalność zgromadzenia rozszerzyła się również o opiekę nad dziećmi. Siostry prowadziły ochronki, domy dziecka i sierocińce, zapewniając dzieciom nie tylko opiekę, ale także edukację, wychowanie i wsparcie materialne. Ponadto nauczały w szkołach, prowadziły domy opieki dla starszych, własne szpitale oraz opiekowały się rannymi żołnierzami.
Dynamiczny rozwój zgromadzenia skłonił Marię Merkert do podjęcia starań o jego formalne uznanie przez władze kościelne i państwowe. Kluczową rolę w tych staraniach odegrał właśnie ks. Robert Urban.
ks. Robert Urban i jego rola w dziejach Elżbietanek
Urodził się 6 sierpnia 1814 r. w Kostomłotach, gdzie jego ojciec pracował jako murarz. Po wczesnej śmierci matki musiał samodzielnie pokonywać życiowe trudności. Po ukończeniu gimnazjum w Świdnicy i Brzegu rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie Wrocławskim, jednak szybko zdecydował się na zmianę kierunku na teologię. Święcenia kapłańskie przyjął 28 października 1841 roku w katedrze wrocławskiej. Jego pierwszymi placówkami duszpasterskimi były Niegosławice i Leszno Górne koło Szprotawy oraz Siciny koło Góry. W 1846 roku został proboszczem w Rudnej koło Polkowic, a dwa lata później w Złotoryi.
Podczas pobytu w Złotoryi ks. Urban został pierwszym kuratorem sióstr Elżbietanek. Aktywnie wspierał je w staraniach o formalne uznanie zgromadzenia, gromadził świadectwa o ich pracy oraz stworzył dla nich nowe statuty. Dzięki jego działaniom 4 września 1859 roku biskup Heinrich Förster oficjalnie zatwierdził wspólnotę, a ks. Urban został jej protektorem. Rok później, 5 maja 1860 roku, we Wrocławiu 26 sióstr złożyło pierwszą profesję zakonną na jego ręce. Za zasługi wobec Elżbietanek historycy, m.in. bp Wincenty Urban, napisali o nim: „Ten gorliwy pasterz wrocławskiej diecezji w dziejach rozwoju Szarych Sióstr św. Elżbiety otworzył im podwoje na świat i przyszłość. Z ciasnych możliwości Nysy mogły wkroczyć na teren całych Niemiec i ziem zaboru niemieckiego”.
30 kwietnia 1862 roku ks. Urban został proboszczem w Sicinach – miejscowości, gdzie wcześniej był wikarym. Parafianie tak bardzo cenili jego osobę, że konsekwentnie prosili biskupa o powołanie go na ich proboszcza. W sierpniu 1873 roku ks. Urban udał się w podróż do Wiednia, która okazała się jego ostatnią – zachorował na cholerę. Zmarł 4 września 1873 roku w Brzegu, w domu swego bratanka. Został pochowany na brzeskim cmenatrzu. W lokalnej gazecie „Schlesisches Kirchenblatt” wspominano go jako człowieka prostolinijnego, serdecznego i głęboko pobożnego.
Powstanie placówki w Kostomłotach
Po śmierci ks. Urbana, wiosną 1885 roku, proboszcz Kostomłot ks. Carl Scholz postanowił sprowadzić Elżbietanki do rodzinnej miejscowości zmarłego kapłana. Już wiosną rozpoczął budowę klasztoru dla sióstr. Choć budynek nie był jeszcze w pełni ukończony, 4 października 1895 roku, podczas uroczystego nabożeństwa w miejscowym kościele, przywitano pierwsze siostry skierowane do pracy w Kostomłotach: przełożoną Euprosinę Füssel, Edignę Krocker i Alphę Schahn.
Na czas oczekiwania na ukończenie budynku siostry zamieszkały tymczasowo w domu rodziny Riedel. Niecałe dwa miesiące później, 3 grudnia 1895 roku, mogły już wprowadzić się do nowego klasztoru, poświęconego św. Józefowi.
W początkowej fazie działalności wspólnota była wspierana przez licznych dobroczyńców z terenów parafii Kostomłoty, m.in. Karla Heidlera z Zabłocia oraz Josefa Langera z Godkowa. Mimo tego wsparcia, pierwsze lata pobytu sióstr w Kostomłotach, związane z kosztami wyposażenia szpitala i domu, były dość trudne pod względem materialnym. Sytuacja poprawiła się dopiero wtedy, gdy klasztor, w którym utworzono dom opieki i szpital, zaczął przyjmować pierwszych pensjonariuszy.
Podczas I wojny światowej siostry nie tylko opiekowały się miejscową ludnością, ale także rannymi żołnierzami. Wśród nich szczególnie wyróżniła się siostra Trudberta Wolf, znana z oddania i troski o chorych.
Z czasem, dzięki ustabilizowanej sytuacji, klasztor był modernizowany. W 1933 roku zainstalowano centralne ogrzewanie, a jeden z budynków gospodarczych przekształcono w kostnicę.
Z rocznego raportu z 1935 roku wiemy, że w prowadzonym przez siostry szpitalu leczono wówczas 55 pacjentów, a w ambulatorium pomoc uzyskało 255 osób. W domu opieki mieszkało wtedy 20 schorowanych osób. Siostry prowadziły także przedszkole, które odwiedzało od 40 do 48 dzieci – do momentu jego likwidacji w 1941 roku.
Do 1935 roku zmarło siedem sióstr pracujących w Kostomłotach:
- s. Alpha Schahn († 1907)
- s. Euprosine Füssel († 1911)
- s. Leobina Koschany († 1919)
- s. Theophista Golombek († 1931)
- s. Licia Wienek († 1931)
- s. Fridolina Thauer († 1934)
- s. Nicola von Glowczewski († 1934, w Nysie)
Po II wojnie światowej Elżbietanki kontynuowały swoją misję, prowadząc szpital i ośrodek zdrowia. W 1949 roku w dokumentach powiatowych w Środzie Śląskiej wymieniono pięć sióstr, z przełożoną Sykstyną Iglińską na czele. Ich obecność w powiecie określono jako „konieczną”, szczególnie ze względu na brak lekarza w okolicy.
Niestety, sytuacja zmieniła się drastycznie 3 sierpnia 1954 roku. W ramach komunistycznej akcji „X-2” siostry zostały wysiedlone z Kostomłot i trafiły do obozu w Kobylinie. Wśród nich były:
- s. Polikarpa Hala (ur. 09.12.1909) – 44 lata
- s. Libia Weiss (ur. 24.04.1896) – 58 lat
- s. Kanuta Kruczyńska (ur. 28.03.1896) – 58 lat
- s. Sykstyna Iglińska (ur. 12.12.1895) – 58 lat
- s. Konstancja Witek (ur. 14.01.1923) – 31 lat
- s. Aleksja Pusiak (ur. 09.03.1926) – 28 lat
- s. Amelia Czaja (ur. 29.04.1930) – 24 lata
Po uwolnieniu z obozu nie udało się im już wrócić do Kostomłot – klasztor został im odebrany i nie został zwrócony. Dwie z sióstr znalazła schronienie w domu zakonnym w Osieku. Wśród nich była również przełożona, siostra Sykstyna, która przez kilka lat bezskutecznie próbowała odzyskać dawną siedzibę zgromadzenia.
Przez 69 lat obecności w Kostomłotach Elżbietanki prowadziły intensywną działalność społeczną i charytatywną. Opiekowały się chorymi, biednymi i starszymi, wspierały parafię, prowadziły przedszkole, dom starców, szpital, izbę porodową i udzielały pomocy w szpitalu wojskowym. Pomagały uchodźcom, wysiedlonym i bezdomnym. W klasztorze zazwyczaj mieszkało sześć sióstr.
Dziś budynek dawnego klasztoru św. Józefa nadal służy lokalnej społeczności – mieści się w nim ośrodek zdrowia, kontynuując dzieło troski i pomocy zapoczątkowane przez Elżbietanki ponad wiek temu.
Na zdjęciu s. Kanuta Kruczyńska. Pracowała w Kostomłotach jako pielęgniarka od 1941 roku do likwidacji w 1954 roku. Na poczatku 1957 roku na krótko trafiła do Osieka, a nastepnie do Legnickiego Pola jako przełożona. Tam zmarła i została pochowana.
Źródła:
- Ur. 17 lutego 1822, Por: Schematismus des Bisthums Breslau und seines Delegatur-Bezirks für das Jahr 1895, Breslau 1885, s. 25
- J. Schweter, Geschichte der Kongregation der Grauen Schwestern. Band II, 1937 r., Breslau 1937, s. 65-66
- Archiwum Państwowe we Wrocławiu, sygn. 82/904/0/13/224 (Starostwo Powiatowe w Środzie Śląskiej)
- Archiwum Prowincjalne Sióstr Elżbietanek we Wrocławiu
- Schlesisches Kirchenblatt, 1873, Vol. 39, No. 40. Dostęp online: https://sbc.org.pl/de/dlibra/publication/589929
- https://selzbietanki.com/lorem-ipsum/historia/
- https://wnmptuczno.pl/historia-zgromadzenia
- Fot. ks Roberta Urbana: https://tmzz.pl/Archiwum/2008-04.pdf
